دانشکده ادبیات و علوم انسانی

گروه باستانشناسی​

رشتۀ باستان شناسی یکی از نخستین رشته‌های دانشگاه تهران است که یکسال پس از تأسیس این دانشگاه و در سال ۱۳۱۴ با عنوان «رشتۀ آثار باستان» به تصویب شورای دانشگاه رسید. طول مدت تحصیل در این رشته، سه سال بود و اساتیدی چون امینه پاکروان، سعید نفیسی، رشید یاسمی و فردریک کرفتر آلمانی که در آن زمان دستیار کاوش‌های تخت جمشید بود، به تدریس دروس مربوطه اشتغال داشتند. نخستین دانش آموختۀ رشته باستان شناسی در دانشگاه تهران، فریدون توللی، شاعر بنام معاصر بود که در سال ۱۳۲۰ از پایان نامۀ تحصیلی خویش دفاع نمود. همچنان تا سال ۱۳۲۹ طول مدت تحصیل در رشتۀ باستان شناسی سه سال بود و دانشجویان موظف به ۲۵ عنوان درسی با موضوعات تاریخ، باستان شناسی، زبان شناسی و دروس عمومی بودند. از سال ۱۳۴۳ رشتۀ باستان شناسی در قالب گروه آموزشی مستقل در دانشکده ادبیات فعالیت خویش را پی گرفت و دکتر عیسی بهنام به عنوان نخستین مدیر گروه باستان شناسی، تصدی هدایت اساتید و محصلین باستان شناسی را عهده دار شد. در سال ‌‌‌‌‌۱۳۴۴ نظامی آموزشی دانشگاه تهران از صورت سالانه به شکل نیمسالی یا ترمی تغییر یافت و طی سال‌های ‌‌‌‌‌‌‌۱۳۴۵ و ‌‌‌‌‌‌‌۱۳۴۶ دروس اختصاصی، پایه و اختیاری رشته باستان شناسی به ۱۰۰ واحد درسی افزایش یافت.

پس از دکتر بهنام، دکتر عزت الله نگهبان که خود از دانش آموختگان قدیمی رشتۀ باستان شناسی دانشگاه تهران بود، مدیریت گروه را به عهده گرفت و تا سال ۱۳۵۵ در این سمت باقی ماند. دکتر نگهبان که همزمان با مدیریت گروه باستان شناسی دانشگاه تهران، در مقام معاونت فنی اداره کل باستان شناسی نیز انجام وظیفه می‌کرد، نقش مهمی در آموزش دانشجویان و آشنایی ایشان با عرصۀ فعالیت‌های میدانی ایفا نمود. از آن جمله می‌توان به انجام کاوش‌های مشترک دانشگاه تهران و اداره کل باستان شناسی در تپه مارلیک و دشت قزوین اشاره کرد که دانشجویان در اثنای حضور در هیأت‌های باستان شناسی با اصول علمی و عملی کاوش آشنا می‌شدند. دکتر نگهبان در سال ۱۳۳۸ موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران را تأسیس نمود و نسبت به ایجاد مقطع کارشناسی ارشد باستان شناسی همت ورزید. در سال ۱۳۴۹ با ایجاد تغییراتی عمده در دروس مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد باستان شناسی، دروس عملی نیز در برنامۀ درسی گنجانده شد که مطابق آن دانشجویان موظف می‌شدند به مدت یک ترم تحصیلی به یادگیری روش‌های علمی و عملی تحقیقات باستان شناسی مشغول شوند. این واحدهای درسی به گونه‌ای تنظیم شده بود که دانشجویان از مرحلۀ تقاضا و اخذ مجوز کاوش و نحوۀ برنامه ریزی مالی و مدیریت یک هیأت باستان شناسی تا توصیف و تحلیل آثار مکشوقه توانایی لازم را کسب کنند. همچنین دکتر نگهبان، به منظور آشنایی هرچه بیشتر دانشجویان باستان شناسی با اصول کار میدانی و رویکردهای نوین، به گسترش روابط بین المللی گروه باستان شناسی با اساتید و نهادهای آموزشی خارج از ایران مشغول شد و بستر فعالیت و ادامۀ تحصیل عده‌ای از دانشجویان دانشگاه تهران را در دانشگاه‌های خارجی فراهم ساخت. از جمله دانشجویانی که برای ادامۀ تحصیل به خارج اعزام شدند می‌توان مسعود آذرنوش، هایده اقبال، حمید خطیب شهیدی، جلال الدین رفیع فر، سید منصور سیدسجادی، محمدصالح صالحی، حسن طلایی مغانجوقی، عباس علیزاده و حکمت الله ملاصالحی را نام برد که اغلب ایشان سکان هدایت نهادهای پژوهشی و آموزشی باستان شناسی را در سال‌های پس از انقلاب بدست گرفتند. در کنار دکتر نگهبان، شماری از نخبگان علمی و فرهنگی کشور نیز در فاصلۀ سال‌های ۱۳۴۰ تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در گروه باستان شناسی دانشگاه تهران مشغول تدریس بودند که از آن جمله می‌توان به مهدی محقق، احسان نراقی، علینقی وزیری، مهدی بیانی، ابراهیم پورداود، بهرام فره وشی، ملکزاده بیانی، محسن مقدم، پرویز ورجاوند ناصری، سیمین دانشور، منوچهر ستوده، عباس زمانی، غلامعلی شاملو، هند صادق کوروس، یوسف مجیدزاده و صادق ملک شهمیرزادی اشاره کرد.
پس از تعطیلی دانشگاه‌ها در جریان انقلاب فرهنگی سال ۱۳۵۹، اساتید باستان شناسی علی اکبر کارگر سرفراز، غلامرضا معصومی، عبدالله قره گزلو ثانی و فخری دانشپور پرور به اصلاح و بازنگری برنامه‌های درسی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران پرداختند و برنامۀ درسی جدید نهایتاً در تاریخ ۰۶/‏۰۲/‏۱۳۶۵‬ جهت اجرا به وزارت فرهنگ و آموزش عالی ابلاغ گردید. در این برنامه طول دوران تحصیل در رشتۀ باستان شناسی چهار سال و نظام آموزشی آن به صورت ترمی-واحدی پیش بینی شده بود. این برنامه که همچنان توسط گروه‌های باستان شناسی دانشگاه‌های سراسر کشور اجرا می‌شود، حاوی دروسی است که در طول هفت ترم ارائه می‌گردد و ترم آخر به واحدهای عملی کاوش و بررسی اختصاص یافته است.
برنامۀ دورۀ دکتری باستان شناسی در تاریخ ۳۰/‏۰۷/‏۱۳۷۴‬ تصویب شد و به فراخور نیاز آموزشی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران، گروهی از فارغ التحصیلان دانشگاه‌های خارج از کشور در این گروه جذب شده و به تدریس دروس تخصصی مشغول شدند. سرفصل‌های درسی دورۀ دکتری باستان شناسی از همان ابتدا در قالب سه گرایش تخصصی باستان شناسی پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی تنظیم گردید و دانشجویان جهت اخذ دانشنامۀ دکتری موظف به ارائه و دفاع از رسالۀ خویش می‌باشند. در مقطع کارشناسی ارشد باستان شناسی نیز همانند برنامۀ مصوب مقطع دکتری، سه گرایش پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی پیش بینی شده است. برنامۀ درسی مقاطع سه گانۀ باستان شناسی هم اکنون مراحل پایانی بازنگری را طی می‌کند و درس‌هایی با رویکرد میان رشته‌ای به برنامۀ پیشین افزوده شده است. 

 سرفصل دروس کارشناسی‌    

 سرفصل دروس کارشناسی ارشد 

 سرفصل دروس دکتری   

مدیر گروه : آقای دکتر حسن فاضلی نشلی

تلفن: ۶۱۱۱۲۵۶۱‌​

ایمیل: arch.lit@ut.ac.ir